Το αμερικανικό δίκτυο CBS μετέδωσε το 1938 διασκευή του μυθιστορήματος «Ο Πόλεμος των Κόσμων» με τη μορφή δελτίου ειδήσεων σε παραγωγή του Ορσον Γουέλς. Ξεκινάει με συνέντευξη καθηγητή της Αστρονομίας που εξηγεί ότι είναι αδύνατον να υπάρχει ζωή στον Αρη. Ξαφνικά η συνέντευξη διακόπτεται και ανακοινώνεται ότι ένα τεράστιο ιπτάμενο αντικείμενο προσγειώθηκε στο Νιου Τζέρσεϊ, γκρίζα φίδια βγαίνουν από μέσα του και σκοτώνουν τους πάντες γύρω τους.
Οι εξωγήινοι εισβάλλουν στη Νέα Υόρκη και σαρώνουν τις ένοπλες δυνάμεις. Στο τέλος ανακοινώνεται ότι τα ταπεινά γήινα βακτήρια εξόντωσαν τους εξωγήινους και έσωσαν την ανθρωπότητα. Αλλά πριν ακουστεί το αίσιο τέλος, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Αμερικάνοι βγήκαν πανικόβλητοι στους δρόμους και εκατοντάδες χιλιάδες γέμισαν με εφόδια τα αυτοκίνητά τους και τράβηξαν δυτικά. Κοντά στον τόπο «προσγείωσης» του διαστημόπλοιου χιλιάδες «είχαν παραισθήσεις, νόμιζαν ότι διέκριναν φλόγες ή αισθάνονταν τη ζέστη από τις πυρκαγιές που αφάνιζαν την πόλη». Πολλοί λιποθύμησαν, παιδιά και σκυλιά ούρλιαζαν.(1)
Υπάρχει και αγγλικό προηγούμενο. Στις 16 Ιανουαρίου 1926, ο ιερέας Νοξ παρουσιάζει στο BBC θεατρικό έργο με τίτλο «Μετάδοση από τα oδοφράγματα». Το έργο περιγράφει, σε στιλ breaking news, όχλο ανέργων να καταλαμβάνει και να λεηλατεί την Εθνική Πινακοθήκη, να γκρεμίζει τη Βουλή με όλμους, να κρεμάει τον υπουργό Μεταφορών από φανοστάτη, να ανατινάζει το εμβληματικό ξενοδοχείο «Σαβόι» και τέλος να καταλαμβάνει τον ραδιοφωνικό σταθμό. Πριν τελειώσει το πρόγραμμα, ο φόβος εμφυλίου πολέμου εξαπλώνεται, ακροατές βγαίνουν στους δρόμους και πολιορκούν αστυνομικά τμήματα, ζητώντας προστασία από το «κόκκινο κύμα της επανάστασης».
Υπήρχαν ενδείξεις ότι δεν επρόκειτο περί αληθινών ειδήσεων. Στο Λονδίνο οι άνεργοι ήταν μέλη της οργάνωσης για την «Κατάργηση της ουράς στα θέατρα». Εντούτοις η μαζική υστερία διατηρήθηκε για αρκετό χρόνο μετά τη διαβεβαίωση ότι ήταν φάρσα· μια αθώα εκδοχή αυτού που σήμερα ονομάζουμε fake news.
Υπήρχαν βέβαια πραγματικοί φόβοι πίσω από τον πανικό. Το 1926, η Οκτωβριανή Επανάσταση ενέπνεε την υφήλιο. Η πρώτη κυβέρνηση Εργατικών δημιουργήθηκε το 1924, τα συνδικάτα είχαν αποκτήσει κεντρικό ρόλο και το κομμουνιστικό κόμμα κέρδιζε συνεχώς νέα μέλη και τρομοκρατούσε την κυρίαρχη τάξη. Το 1938 πάλι ο κόσμος ήταν στα πρόθυρα του μεγάλου πολέμου. Το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα έδινε εφιάλτες στους Αμερικανούς ηγέτες. Και οι δύο ιστορίες στηρίχτηκαν σε υπαρκτούς ή φανταστικούς φόβους και τους πολλαπλασίασαν.
Η πολιτική του εκφοβισμού
Αυτά ήρθαν στο μυαλό ακούγοντας τον κ. Μητσοτάκη να δηλώνει με τον πιο διχαστικό τρόπο ότι «δεν θέλει να διχάσει», σε αντίθεση με όσους είναι πρόθυμοι να «χωρίσουν τη Μακεδονία από την υπόλοιπη Ελλάδα». Για τους ακροδεξιούς ομιλητές του συλλαλητηρίου, η κυβέρνηση «προδίδει», ο στρατός «σώζει».
Για τον κ. Μητσοτάκη, κινδυνεύει η «ψυχή του έθνους». Εχουμε επανάληψη της πολιτικής του εκφοβισμού όπως έγινε και στη συζήτηση περί «ανομίας» όταν πήρε κατάλληλη απάντηση από τον πρωθυπουργό. Βουλευτής της αντιπολίτευσης έλεγε τότε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να πληρώνει τον κ. Μητσοτάκη να προκαλεί συζητήσεις προ ημερήσιας διάταξης. Επειτα από κάθε «μονομαχία» των δυο αρχηγών, η Ν.Δ. χάνει σημαντικό ποσοστό στις προτιμήσεις των πολιτών.
Η επίκληση κινδύνων και ο εκφοβισμός έχουν γίνει βασικά εργαλεία στην απεγνωσμένη προσπάθεια του κ. Μητσοτάκη να υποσκάψει την κυβέρνηση. Συνήθως γίνεται σε εσωτερικά θέματα, τώρα η ζημιά περνάει τα σύνορα. Η απόρριψη της πολιτικής της σύνθετης ονομασίας, την οποία συνδιαμόρφωσε η αδελφή του, κ. Μπακογιάννη, και αποτελεί την επίσημη θέση του ΥΠΕΞ για δέκα χρόνια, επενδύει σε φανταστικούς κινδύνους που απειλούν την Ελλάδα και είναι τόσο fake όσο και οι εξωγήινοι του Γουέλς. Αλλά ταυτόχρονα μπορεί να συνεισφέρει σε πραγματικούς κινδύνους.
Οι εθνικισμοί επιστρέφουν στα Δυτικά Βαλκάνια και απειλούν τα εύθραυστα κράτη. Στην ΠΓΔΜ είχαμε εκτεταμένες ενδοκοινοτικές και πολιτικές ταραχές πέρυσι, που απειλούν το κράτος με διάλυση και εξωτερικές επεμβάσεις. Μόνο η πλήρης διεθνής αναγνώριση και ένταξη, μετά την απάλειψη ανιστόρητων αλυτρωτισμών, θα τη βάλουν σε τροχιά σταθεροποίησης.
Η Σερβία αρνείται την ύπαρξη του ανεξάρτητου Κοσόβου, όπου οι εθνικές αντιπαραθέσεις πήραν ανησυχητική μορφή μετά την πρόσφατη δολοφονία του Σέρβου ηγέτη Ολιβερ Ιβάνοβιτς. Η Αλβανία συγκλονίζεται από σκάνδαλα διαφθοράς και γκανγκστερισμό και η Τουρκία παραμονεύει. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη βρίσκεται σε πορεία διάλυσης, ενώ στη Βουλγαρία και την Αυστρία ακροδεξιά κόμματα με φασιστικές και ρατσιστικές αναφορές βρίσκονται στην κυβέρνηση. Το φάντασμα μιας νέας «βαλκανιοποίησης» εμφανίζεται, ενός εθνικιστικού κατακερματισμού που οδηγεί σε εντάσεις ακόμη και σε νέους πολέμους.
Η Ελλάδα είναι η πιο ισχυρή και σταθερή χώρα στα Βαλκάνια, πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Το εθνικό συμφέρον και οι αξίες μας επιβάλλουν να βοηθήσουμε στη σταθεροποίηση μιας περιοχής όπου έχουμε ηγεμονικό ρόλο. Η αναγνώριση της ΠΓΔΜ με σύνθετη ονομασία που περιλαμβάνει τη λέξη Μακεδονία αποτελεί εθνικό καθήκον και πρέπει να γίνει στο άμεσο μέλλον, εφόσον συμφωνήσουν οι γείτονες. Η άποψη ότι η ΠΓΔΜ απειλεί την Ελλάδα είναι πιστευτή μόνο από εξωγήινους.
Οποιος έχει μιλήσει με ξένους διπλωμάτες, πανεπιστημιακούς ή πολιτικούς ξέρει ότι μας αντιμετωπίζουν ειρωνικά σαν γραφικούς. Εχουμε χάσει κατανόηση, εμπιστοσύνη και μέρος από το συμβολικό μας κεφάλαιο, την πιο σημαντική πηγή soft power. Υπάρχει άραγε λογικός άνθρωπος που ακούγοντας τα επιχειρήματα, που δυστυχώς δεν εμφανίζονται στον δημόσιο διάλογο, δεν θα συμφωνούσε ότι το ονοματολογικό πρέπει να κλείσει το συντομότερο δυνατό; Το μόνο που πρέπει πράγματι να φοβόμαστε είναι η επιστροφή στη δεκαετία του ’90.
Αλλά γιατί παίζει ένας υπεύθυνος πολιτικός μονά-ζυγά και όχι σκάκι με τις τύχες των λαών, όπως εύστοχα έγραψε ο Αντώνης Λιάκος; Η εμπιστοσύνη είναι το πιο ακριβό κεφάλαιο μιας κυβέρνησης. Κερδίζεται δύσκολα και χάνεται εύκολα. Αυτό ακριβώς προσπαθεί η αντιπολίτευση. Να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη και να δημιουργήσει ένα περιβάλλον τρόμου, που κάνει τους πολίτες να περιχαρακώνονται στο αμπαρωμένο σπίτι τους και στην «περικυκλωμένη» και «απειλούμενη» χώρα. Στόχος της δεν είναι η σωτηρία της «εθνικής ψυχής», αλλά η δημιουργία ανασφάλειας που θα στρέψει τους πολίτες κατά της κυβέρνησης.
Ο εκφοβισμός ως πολιτική στρατηγική. Οπως ξέρουμε από την ψυχανάλυση, οι απειλές και ο φόβος των άλλων αποτελούν συχνά προβολές της δικών μας αποτυχιών, ο κίνδυνος και η απώλεια βρίσκεται μέσα μας. Οι φανταστικοί εξωγήινοι του Γουέλς και του Μητσοτάκη –για να θυμηθούμε μια προηγούμενη ρητορική αστοχία– δίνουν ένα άλλοθι για την αποτυχία της Δεξιάς και εξωτερικεύουν αποδίδοντας σε άλλους τους φόβους για την απώλεια της μόνης συνεκτικής της αξίας, της εξουσίας.
Η εγκατάλειψη της συναινετικής εξωτερικής πολιτικής οδηγεί σε μια νέα διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε εκείνους που υποστηρίζουν το ευρωπαϊκό και αναβαθμισμένο μέλλον της Ελλάδας –όπως το έκανε ο πρωθυπουργός στο Νταβός– και τους άλλους που από το άσφαιρο «Μένουμε Ευρώπη» επιστρέφουν ιδεολογικά ή ψηφοθηρικά στον φοβικό μικρομεγαλισμό και τον περιδεή εθνικισμό. Ευρωπαίοι όλων των αποχρώσεων λένε ότι οι κίνδυνοι είναι φανταστικοί, η συμφωνία απαραίτητη. Ας ελπίσουμε ότι το προοδευτικό πολιτικό τόξο θα συμβαδίσει ξεκινώντας μια γενικότερη ανασύνταξή του και οι πολίτες δεν θα πανικοβληθούν από το θέατρο των σύγχρονων Νοξ.
(1) Joanna Bourke, Φόβος (μετάφραση Τ. Παπαϊωάννου, Σαββάλας 2011), 257
*Άρθρο του Κώστα Δουζίνα. Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 29 Ιανουαρίου 2018.
