Στη συζήτηση για τον προϋπολογισμό ακούσαμε αριθμούς, στατιστικές, προβλέψεις. Την παρακολούθησα με την εθνογραφική μέθοδο του «συμμετέχοντος παρατηρητή» και τα εργαλεία της ανάλυσης λόγου: ελαφρά αποστασιοποιημένος ως παρατηρητής αλλά υποχρεωμένος να υποβάλω τις ιδέες ή προτιμήσεις μου σε αναστοχασμό ως αντικείμενο και ο ίδιος της παρατήρησης. Η αντιπολίτευση χρησιμοποίησε τρία είδη ρητορικής και πολιτικής αντιπαράθεσης.
Πρώτον, η κυβέρνηση είναι πολύ αριστερή, σχεδόν σταλινική, μισεί τις επενδύσεις και την Ευρώπη, μας κάνει Βενεζουέλα.
Δεύτερον, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πια νεοφιλελεύθερος. Φτωχοποιεί τους πιο φτωχούς, καταργεί τις απεργίες, ποινικοποιεί τις πολιτικές εκστρατείες.
Τέλος, ακούσαμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι ούτε αριστερός ούτε δεξιός, αλλά ένας αφοσιωμένος και ανήθικος εραστής της εξουσίας. Τρία αντίθετα και αλληλοαποκλειόμενα επιχειρήματα, το ένα δίπλα στο άλλο.
Αυτές οι αντιφάσεις μού θύμισαν μια ιστορία από τη μεσαιωνική καζουιστική. Κάποιος δανείστηκε μια χύτρα από τον γείτονα, αλλά την επέστρεψε σπασμένη. Οταν αργότερα ο ιδιοκτήτης ζήτησε αποζημίωση, αυτός που την είχε δανειστεί χρησιμοποίησε τρία επιχειρήματα.
Πρώτον, επέστρεψα τη χύτρα χωρίς καμιά ζημιά. Δεύτερον, η χύτρα ήταν ραγισμένη όταν τη δανείστηκα και, τρίτον, δεν δανείστηκα ποτέ τη χύτρα.
Ο Φρόιντ χρησιμοποιεί την ιστορία στην «Ερμηνευτική των Ονείρων» για να δείξει πώς λειτουργούν τα όνειρα: οι αντιφάσεις συνδέονται, κάτι και το αντίθετό του συνυπάρχουν και εκφράζουν την «παράλογη» λογική του ασυνείδητου. Η ψυχανάλυση μπορεί λοιπόν να μας βοηθήσει να εξηγήσουμε τη λογική της χύτρας της Ν.Δ. Τα τρία αντιφατικά επιχειρήματα, έκφραση στρατηγικού αδιεξόδου, προσπαθούν να δημιουργήσουν μια ψεύτικη αλήθεια.
Το πιθανολογούμενο τέλος των μνημονίων το 2018 ολοκληρώνει πολιτικές που αποτελούν την καρδιά του ιδεολογικού προγράμματος της αντιπολίτευσης, στις οποίες όμως οι κυβερνήσεις της απέτυχαν. Το μνημόνιο είναι «ευλογία», έλεγαν, «αν δεν το είχαμε, θα έπρεπε να το εφεύρουμε». Το συνέδριο επιβεβαίωσε και επαύξησε το δόγμα της λιτότητας. Αλλά η ελληνική κοινωνία έχει απορρίψει την περαιτέρω συρρίκνωση του απισχνασμένου κοινωνικού κράτους. Οσοι ζήσαμε στη Βρετανία επί Θάτσερ ξέρουμε ότι όταν οι εισφορές, αντί για τα κρατικά ταμεία, πήγανε σε ιδιωτικές ασφαλίσεις, το σύστημα υγείας άρχισε να καταρρέει, τα δίδακτρα στα δημόσια πανεπιστήμια έφτασαν στις 9.000 λίρες. Η δική μας κυβέρνηση, αντίθετα, αύξησε κατακόρυφα τις κοινωνικές δαπάνες, προστάτευσε τους πιο ευάλωτους, έδωσε το μέρισμα για δύο Χριστούγεννα, όταν η Ν.Δ. έπαιζε τον ρόλο του Σκρουτζ που θέλει να τα καταργήσει, αύξησε τον προϋπολογισμό για την έρευνα από 0,67% το 2011 σε 1% του ΑΕΠ, εστιάζοντας στη στήριξη νέων επιστημόνων με χιλιάδες υποτροφίες για διδάκτορες και μεταδιδάκτορες. Αυτή είναι αριστερή πολιτική σε δύσκολες συνθήκες.
Οπως είπε ο Γκράουτσο Μαρξ «έχω απαράβατες αρχές και αξίες. Αν δεν σου αρέσουν, έχω κι άλλες». Ετσι, καθώς ο νεοφιλελευθερισμός δεν πείθει πια ούτε στις πατρίδες του, έκανε γάμο με ασύμβατους συντρόφους: την Ακροδεξιά, τον εθνικιστικό νεο-συντηρητισμό, από τη μια, και τους «μένουμε Ευρώπη» από την άλλη. Χωρίς βασική κατανόηση, γνώση ή σχέδιο, ακούμε συνεχώς το μάντρα «περισσότερη Ευρώπη», ως εάν η Ευρώπη ήταν σαν το αλάτι: όσο περισσότερο βάζουμε στο φαγητό τόσο νοστιμότερο, ακόμη και αν καταστρέφει την υγεία. Οπως είπε κεντρικό στέλεχος σε συνέδριο με διαπρεπείς Ευρωπαίους πανεπιστημιακούς, «έχω τελειώσει τις σπουδές μου και δεν μου χρειάζονται διαλέξεις».
Εμείς κατανοήσαμε τη σοβαρότητα της ευρωπαϊκής κρίσης από την αρχή. Κάναμε έρευνες, συνέδρια και μελέτες, καταγγείλαμε τη λιτότητα όταν όλοι την ευλογούσαν, βάλαμε τον κοινωνικό πυλώνα, την ανάπτυξη και τη δημοκρατία στο κέντρο. Επανειλημμένα υποστηρίξαμε ότι η Ενωση πρέπει να επανασυσταθεί. Τώρα το λέει και η φωτισμένη ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία. Οι δεξιοί του business as usual λιπαίνουν το έδαφος της ξενοφοβίας και του νεοφασισμού. Οι αριστεροί που υποστηρίζουν ότι για να επιβιώσει η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει, είναι οι πραγματικοί Ευρωπαίοι.
Η έλλειψη στρατηγικής οδηγεί στη μαύρη προπαγάνδα, τη δαιμονοποίηση και τον πολιτικό πανικό: διάχυση αληθινών ή ψεύτικων πληροφοριών και φημών για δήθεν κινδύνους και αποτυχίες της κυβέρνησης για να προκληθεί κοινωνικός τρόμος και δέος. Οταν δεν μπορείς να κερδίσεις ιδεολογικά, το μόνο που σου μένει είναι να κάνεις τον κόσμο να εγκαταλείψει τον αντίπαλο. Ο πανικός εστιάζεται σε κάτι διαφορετικό κάθε δυο-τρεις μέρες – Σαρωνικός, πλημμύρες, δικαστές, Εξάρχεια, πωλήσεις βλημάτων, επίσκεψη Ερντογάν. Σε λίγο ξεχνιέται και προχωράμε στο επόμενο. Ακολουθεί η δολοφονία χαρακτήρων -του Τσίπρα, του Καμμένου, του Κοντονή, του Κοτζιά, του Τόσκα. Εν τούτοις, όταν λες κάθε τόσο και με το παραμικρό «είσαι ψεύτης» γίνεσαι σαν τον βοσκό που φώναζε συνεχώς «βοήθεια λύκος» και όλοι κατάλαβαν στο τέλος ότι αυτός είναι ο ψεύτης.
Μεταφορά και απάρνηση
Η ψυχαναλυτική θεωρία διδάσκει ότι το υποκείμενο αντιμετωπίζει ένα βαρύ ψυχικό τραύμα, εν προκειμένω την απώλεια της κληρονομικώ δικαίω εξουσίας, με δύο μηχανισμούς άμυνας, τη μεταφορά και την απάρνηση. Οι δικές μας αποτυχίες και καταστροφές είναι δημιούργημα άλλων.
Η απώλεια της εξουσίας είναι αποτέλεσμα των ψεμάτων του εχθρού, εμείς δεν είμαστε υπεύθυνοι, αλλά θύματα. Μετά η άρνηση: είναι όλα ένα κακό όνειρο. Σύντομα η χώρα θα ξυπνήσει από τον εφιάλτη της αριστερής παρένθεσης, η αποπομπή και η ταπείνωση του ΣΥΡΙΖΑ θα ξαναφέρει την Ελλάδα σε κατάσταση εθνικής αρμονίας. Η Δεξιά πάντα διαλαλούσε ότι υπάρχει το εθνικό συμφέρον πέρα από τάξεις και ιδεολογικές διαφορές.
Αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ δεν χωράει σ’ αυτή την «πανεθνική» σύμπνοια. Ετσι, είχαμε τη διαρροή εμπιστευτικών εγγράφων, την αήθη επίθεση από το ΠΑΣΟΚ και τη Ν.Δ. στην κυβέρνηση και τον Πρόεδρο για την επίσκεψη Ερντογάν. Ολοι οι νοήμονες, στην Ελλάδα και διεθνώς, την είδαν ως επιτυχία της Ελλάδας.
Η αντιπολίτευση έκανε την εξωτερική πολιτική τον επόμενο στόχο του πολιτικού πανικού. Ετσι καταλήγουμε στην ηθική. Από την πρώτη μέρα διαπίστωσα την περιφρόνηση των επαγγελματιών της πολιτικής προς τους «ξεβράκωτους» (sans culottes) που εισέβαλαν στον ναό, το γήπεδο, την έδρα τους. Η εξουσία πρέπει να γυρίσει εκεί που ανήκει, σε όσους έχουν γεννηθεί με «ασημένιο κουτάλι» στο στόμα, στις δυναστείες που περνούν την έδρα και το υπουργείο από πατέρα σε γιο ή κόρη, στους παραδεισένιους και τους ράφτες του Παναμά.
Από την άλλη, κανένας δεν εντάχθηκε στην Αριστερά περιμένοντας τη βασιλεία των ουρανών επί της γης ή, τέλος πάντων, μια δουλειά σε υπουργείο. Οι αριστεροί είναι δάσκαλοι, δικηγόροι, υπάλληλοι ή αγρότες. Βρέθηκαν απρόσμενα στην κεντρική πολιτική και θα γυρίσουν στις δουλειές τους αν χάσουν. Εκεί βρίσκεται το ηθικό πλεονέκτημα.
Αλλά και για την Αριστερά, το τέλος της μνημονιακής περιόδου σημαίνει τη μερική αποδοχή και εφαρμογή πολιτικών στις οποίες ήταν και παραμένει αντίθετη. Οι επόμενοι δώδεκα μήνες θα είναι κρίσιμοι. Το «παράλληλο πρόγραμμα» που αντιμετωπίζει την ανθρωπιστική κρίση πρέπει να μετατραπεί σε πρόγραμμα «κοινωνικού μετασχηματισμού», συνεχούς μεταφοράς πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία και ισχύος από το κράτος στους πολίτες. Έτσι, η ισότητα και η δημοκρατία γίνονται ορίζοντας της πολιτικής και ο ταξικός συσχετισμός δυνάμεων αλλάζει.
Ο Φρόιντ χρησιμοποίησε το παράδειγμα της χύτρας για να ερμηνεύσει το ντροπιαστικό όνειρο κάποιου που βλέπει τον εαυτό του γυμνό δημόσια. Η λογική της χύτρας της Ν.Δ. δείχνει ότι ο επίδοξος βασιλιάς είναι γυμνός.
*Άρθρο του Κώστα Δουζίνα. Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών τον Ιανουάριο 2018.
