Όπως η τηλεόραση του BBC παρουσιάζε τον χάρτη της Βρετανίας με τα αποτελέσματα του δημοψηφισματος σήμερα το πρωί εγινε φανερό οτι η Βόρεια αποβιομηχανοποιημένη Αγγλία και η Ουαλία ψήφισαν Brexit ενώ η πλούσια νοτιοανατολική Αγγλία και η Σκωτία Remain. Brexit το Σαντερλαντ και το Τσίνκγφορντ, Remain η Οξφορδη και το Μπρίστολ.
Οι ψηφοφόροι του Brexit είναι τα θύματα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης: οι άνεργοι, τα εκατομμύρια που εργάζονται με κατώτατο μισθό ή με συμβάσεις “μηδεν ωρών” (δουλεύουν μόνο όσες ώρες τους έχει ανάγκη ο εργοδότης), αυτοί που έχασαν τα προνοιακά επιδόματα και πληρώνουν ως και το 60% του πενιχρού εισοδήματος στο νοίκι. Είναι η εξεγερση των απο κάτω κατα των ελιτ, του λαού κατά του “κατεστημένου”.
Υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ του περσινού Ελληνικού Όχι και του Brexit. Το πολιτικό, βιομηχανικό και συνδικαλιστικό κατεστημένο, οι οικονομολόγοι, οι «εξπέρ» και το Ευρωπαικό διευθυντήριο προσπάθησαν να τρομοκρατήσουν Έλληνες και Άγγλους με λιμό, σεισμό και καταποντισμό αν ψηφίσουν κατά των υποδείξεων. Στην Βρετανία όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα, ο ΣΕΒ και τα συνδικάτα, η εκκλησια και οι τράπεζες, ο Ομπάμα και ο Σόιμπλε, το ΝΑΤΟ και το ΔΝΤ είπαν στους πολίτες ότι αν φύγουν θα καταστραφούν. Η Bild και οι Γερμανικοί Financial Times γράφονται στα Ελληνικά λιγες μέρες πριν το δημοψήφισμα, το Spiegel δημοσιεύεται στα Αγγλικά με τον τίτλο Please Don’t Go. Η πολιτική “καστα”, όπως πετυχημένα την ονομάζουν οι Ποδέμος, δοκίμασε την δύναμη πειθούς και εκφοβισμού στην Ελλάδα πρώτα στην Βρετανία μετά.
Οι πολίτες όμως και εδώ και εκεί τους είπαν καθαρά και δυνατά “Ως εδώ και μη παρέκει” “Enough is enough”. Και όσο περισότερο πανικοβάλονταν οι ελίτ τοσο περισότερους ειδήμονες και πρώην πρωθυπυργόυς, βιομήχανους και εργατοπατερες παρουσίαζαν. Και τόσο περισότερο οι “ανθρωποι που πάντα υπακουουν τους ανωτέρους τους” πήγαιναν πεισμωμένοι στην άλλη πλευρά. Αλλά επειδή η δύναμη και εκδικητικότητα των απο πάνω είναι μεγάλη δεν το παραδέχονταν στους δημοσκόπους. Θα τους λέγαμε ”ντροπαλούς ψηφοφόρους” του Οχι και του Brexit. Κόστησαν μιά ακόμη μεγαλοπρεπή αποτυχία στις εταιρείες δημοσκοπήσεων.
Μεταδημοκρατία και Brexit
Αυτή η σιωπηρή εξέγερση δεν είναι κάτι καινούργιο. Κάθε φορά που “επιτράπηκε” στους λαούς να ψηφίσουν για Ευρωπαικό θέματα στην Γαλλία, την Ολλανδία, την Πολωνία, την Ιρλανδία, κάθε φορά που δίνεται στους πολίτες η σπάνια ευκαιρία να πουν τι σκέφτονται για τους κυβερνήτες τους, λένε καθαρά και δυνατά “Ως εδώ και μη παρέκει”, “Enough is enough”, “Δεν θέλουμε να μας κυβερνούνε έτσι”. Απορρίπτουν συνολικά τον τρόπο άσκησης της εξουσίας και οχι μόνο την απομακρυσμένη και τρομακτική Ευρώπη. Αυτό το “εξεγερσιακό” κομάτι της δημοκρατίας, κατά Balibar, που αναδύεται σε κρίσιμες στιγμές και κρατάει την πολιτεία ζωντανή με έκανε να πρόβλεψω εδώ και μήνες ότι το Brexit θα νικήσει.
Αυτή η αντίδραση των λαών είναι ακατανόητη στους σχολιαστές που διαβάζουν μόνο τον Economist, τους Financial Times και την Wall Street Journal. Είναι οι ιεραποστολοι της “μεταδημοκρατικής” εποχής, αυτόι που υποστηρίζουν την παντοδυναμία των τεχνοκρατών και την σύγκληση κεντοραριστεράς και κεντροδεξιάς στο ακραίο νεοφιλελευθερο κεντρο. Η άποψη τους στηρίζεται στον ισχυρισμό ότι πολύπλοκα κοινωνικά προβλήματα εχουν επιστημονικά σωστές λύσεις που δεν πρέπει να μπαίνουν σε δημοσια διαβούλευση ή, χειρότερα, σε εκλογές. Ο λαός δεν καταλαβαίνει, κάνει λάθη, καλύτερα λοιπόν να μην ανακατεύεται. Η πολιτική πρέπει να απωθεί και παθητικοποιεί τους πολίτες και να προωθεί μεγαλες συμμαχίες, κυβερνήσεις τεχνοκρατών, οικουμενικές. Αυτή η υποτιμητική αντιμετώπιση των “πληβείων” βρίσκεται πίσω από το Brexit.
Αλλά υπάρχει και μιά άλλη ομοιότητα με την Ελλάδα. Και οι δύο εκστρατείες στην Βρετανία είχαν κοινα σημεία με τους ”Μένουμε Ευρώπη”. Χρησιμοποίησαν την τρομοκράτηση, την στοχοποίηση των αντιπάλων, τις προσωπικές επιθέσεις. Για τους ακροδεξιούς του Brexit, 80 εκατομύρια Τούρκοι θα “μπουν” στην ΕΕ και θα κατακλύσουν την Βρετανία με ισλαμιστές τρομοκράτες, το συστημα υγείας θα καταρεύσει λόγω των μεταναστών, δεν θα εχουμε δουλειές. Για τους άλλους, αν φύγει η Βρετανία θα κοπούν δισεκατομμύρια από τις κοινωνικές δαπάνες (που τις έχει πετσοκόψει ήδη η κυβέρνηση), το σύστημα υγείας θα καταρέυσει λόγω της ύφεσης του Brexit, θα χάνουν συνεχώς στο ποδόσφαιρο και το κρίκετ. Μετά τον εκφοβισμό ακολουθούν οι ακραίες ύβρεις, οι εξαλλες κατηγορίες για εξαπάτηση, προδοσία, ψέματα. Αυτή είναι η άλλη πλευρά της μεταδημοκρατίας. Την καλλιεργούν οι πολιτικοί για κομματικό όφελος αλλά στρέφεται εναντίον του συναφιού καθώς η απαξίωση και συκοφάντηση των αντιπάλων οδηγεί στην απονομιμοποίση του συνολικού πολιτικού συστήματος. Ετσι οι επιθέσεις και οι προπηλακισμοί, η διακοπή συγκεντρώσεων και ομιλιών, ακόμη και η δολοφονία πατούν στο υπόστρωμα “όλοι ίδιοι είναι”, δεν αξίζουν σεβασμό.
Θα μου πείτε ότι οι ηγετες του Brexit, ο Μπόρις Τζονσον και ο Ναιτζελ Φαράτζ του ακροδεξιού Κομματος Ανεξαρτησίας, χρησιμοποίησαν ξενοφοβικό επιχείρηματα κατά των μεταναστών που στο τέλος έγιναν ανοικτά ρατσιστικά. Ναι αλλά η προβολή του πολιτικού ρατσισμού είναι το – προσωρινό ελπίζω – αποτέλεσμα της απουσίας της αριστεράς. Υπάρχουν βέβαια ρατσιστές ανάμεσα στους εργαζόμενους. Αλλά όποιος έχει ζήσει στην Βρετανία ξέρει ότι η μεγάλη πλειοψηφία είναι ευγενής, ανεκτική, φιλόξενη. Η λιτοτητα εχει κάνει εκατομμύρια εργαζομενων να αγωνιούν για την δουλειά τους, το μέλλον τους και των παιδιών τους. Το απρογραμμάτιστο «ξεφόρτωμα» μεταναστών σε περιοχές με κοινωνικές υπηρεσίες καταστραμένες απο την ιδιωτικοποίηση βάζει τα θεμέλια της ξενοφοβίας. Αλλά για να γίνει η εύλογη ανησυχία ρατσισμός χρειάζεται πολιτική και ιδεολογική παρέμβαση. Αυτό ακριβώς κάνανε οι πολιτικοί-κλόουν του Brexit στην Βρετανία, αυτό κάνει και σε μας η ακροδεξιά. Και εδώ χρειάζεται συνεχής και ισχυρος αντι-ρατσιστικός αγώνας, που δεν περιφρονεί τα προβλήματα και δεν εγκαταλείπει τους καταφρονέμένους στα χέρια εκείνων των οποίων οι πολιτικές οδηγησαν στην απελπισία.
Δημιουργικός ευρωσκεπτικισμός
Υπάρχει βέβαια και ένας θετικός ευρωσκεπτικισμός. Γι αυτόν το δίλημμα δεν είναι ΝΑΙ η ΟΧΙ στην Ευρώπη αλλα ΝΑΙ σε μια άλλη Ευρώπη. Δυστυχώς δεν εχει διαμορφωθεί ικανοποιητικά και σίγουρα δεν ακούγεται αρκετά. Για τον αριστερό ευρωσκεπτικισμό, η Ευρώπη έχει μπει σε μιά μακρά περίοδο θεσμικής, οικονομικής και πολιτικής παρακμής. Αρχισε με την οικονομική κρίση, επιταχύνθηκε με το αντιδημοκρατικό πραξικόπημα κατά της Ελλάδας και των άλλων λαών και γιγαντώθηκε με την σοκαριστική αδιαφορία της ΕΕ για τις προσφυγικές ροές. Η πολιτική ήττα της κυρίαρχης ιδεολογίας που σηματοδοτεί το Brexit δημιουργει μιά ιστορική ευκαιρία για επαναθεμελίωση της Ευρώπης με έμφαση στο βαθέμα της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, τον σεβασμό της πολιτισμικής διαφορετικότητας και της τοπικότητας, μιάς συνομοσπονδίας λαών παρά μιας συγκεντρωτικής, γραφειοκρατικής και αντιδημοκρατικής ολοκλήρωσης.
Για να επιζήσει λοιπόν η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει. Μόνη ελπίδα είναι να ηγεμονεύσει η αριστερά τον κατανοητό ευρωσκεπτικισμό των Ευρωπαιων εργαζόμενων και να τον οδηγήσει σε δημοκρατική κατεύθυνση. Εδώ η Ελληνική αριστερά, με την θεσμική νεότητα και την αναμενόμενη «αυθάδεια», έχει κεντρικό ρόλο. Πρέπει να προετοιμασουμε μιά νέα συντακτική συνέλευση για την επανεκκίνηση της αριστεράς και της Ευρώπης. Τα προτάγματα της πρεπει να είναι η επαναπολιτικοποίηση της πολιτικής, η άμεση δημοκρατία σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαικό επίπεδο και ενα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για την εργασία που αναγνωρίζει την πολιτισμική διαφορετικότητα και την κοινωνική εντοπιότητα. Οπως η Ευρώπη των συγκεντρικών απόμακρων γραφειοκρατιών βρίσκεται σε υποχώρηση πρεπει να φανταστούμε στην θέση της μιά συnομοσπονδία των Ευρωπαικών πατρίδων. Η Ελλάδα μαζί με τους άλλους Μεσογειακούς λαούς και τις κυβερνήσεις έχουν μεγάλη ιστορική ευθύνη. Η λέξη και η ιδέα της Ευρωπης ξεκίνησε στην Μεσόγειο, ίσως μόνο οι Μεσόγειοι μπορούν να την σώσουν.
*Άρθρο του Κώστα Δουζίνα. Δημοσιεύτηκε στην Αυγή στις 26 Ιουνίου 2016.
