Στη συζήτηση για το κοινωνικό μέρισμα παρακολουθήσαμε ένα πολιτικό θέατρο του παραλόγου. Πέρυσι, η Νέα Δημοκρατία δημιούργησε το σύνδρομο του Σκρουτζ, του μίζερου τσιγκούνη στο περίφημο παραμύθι του Ντίκενς, που θέλησε να καταργήσει τα Χριστούγεννα γιατί είναι πολύ ακριβά με τα δώρα τους. Ετσι, δεν ψήφισε τη δέκατη τρίτη σύνταξη για τους χαμηλοσυνταξιούχους. Φέτος άλλαξε στάση.
Η αλλαγή θα καταγραφεί ως σπάνια επιτυχία των δημοσκόπων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Μάλλον θα είπαν στη Ν.Δ. ότι η σκρουτζική επιλογή ήταν εκλογικά καταστροφική. Υπέφεραν βέβαια ως γνήσιοι Φιλελεύθεροι γιατί η πολιτική σκοπιμότητα επιβλήθηκε στην ιδεολογική καθαρότητα. Ως εκ τούτου, η ομιλία του κ. Μητσοτάκη στη Βουλή ήταν μια λιτανεία από κατηγορίες για την κυβέρνηση – ψέματα, αποτυχίες, λιμοί και καταποντισμοί.
Με πόνο ψυχής ψέλλισε sotto voce ότι θα υπερψηφίσει το μέρισμα. Παράκουσε τη φωνή της καρδιάς που του έλεγε να ψηφίσει πάλι με τον Σκρουτζ και ζήτησε να μειωθεί ο ΕΝΦΙΑ και για τα παλάτια και για τις καλύβες. Αλλά, για να μη γίνουν παρεξηγήσεις, ακούσαμε πολλά για την ανωτερότητα της ανισότητας, την ηθική της φοροαποφυγής, τη σχέση του νόμιμου με το ηθικό. Εδειχναν άγνοια βασικών αρχών της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας, αλλά έκαναν σαφές το χάσμα που χωρίζει την Αριστερά από τη Δεξιά.
Η ελευθερία δεν μπορεί να ανθήσει χωρίς ισότητα και η ισότητα δεν υπάρχει χωρίς ελευθερία. Ο Ετιέν Μπαλιμπάρ επινόησε τον όρο «ισοελευθερία» που εξελίχθηκε σε «ισοδημοκρατία» (http://www.efsyn.gr/arthro/aristero-orama-toy-21oy-aiona). Τον 19ο αιώνα, οι Φιλελεύθεροι ήταν φανατικοί εχθροί της δημοκρατίας, φοβούμενοι ότι η επέκταση του δικαιώματος της ψήφου στους φτωχούς, τους άκληρους και τις γυναίκες θα οδηγούσε στην κατάργηση της ιδιοκτησίας και στην εξουσία του όχλου. Αυτό βέβαια δεν συνέβη. Αλλά η συνεχής διεύρυνση και εμβάθυνση της δημοκρατίας μετέτρεψε την ισότητα και την ελευθερία από αρχικά αντίθετες σε εναρμονισμένες ιδέες.
Το 1ο άρθρο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δηλώνει ότι «όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι». Η δήλωση δεν περιγράφει την πραγματικότητα. Δεν γεννιόμαστε ελεύθεροι, αλλά απολύτως εξαρτημένοι από όσους μας φροντίζουν. Δεν γεννιέται το παιδί στη Μάνδρα ίσο με το παιδί στην Εκάλη, ούτε το παιδί του εφοπλιστή ίσο με εκείνο του ναυτεργάτη. Η δήλωση δεν είναι περιγραφική αλλά επιτελεστική: «Ας δράσουμε πολιτικά για να κατακτήσουμε την ισότητα και την ελευθερία». Αυτή είναι η κατηγορική επιταγή της Αριστεράς. Η Δεξιά, όχι μόνο δεν την αποδέχεται, αλλά προωθεί την ανισότητα.
Αναγνώριση και αναδιανομή
Η κοινωνική δικαιοσύνη οργανώνεται γύρω από δύο πρακτικές: αναγνώριση της ταυτότητας και αναδιανομή του πλούτου. Οι εξισωτικές πολιτικές αφορούν το σώμα και τη γλώσσα, την ύλη και το πνεύμα. Η κυβέρνηση νομοθέτησε για την αναγνώριση της ΛΟΑΤ κοινότητας και των τρανς, για την πολιτογράφηση των παιδιών των μεταναστών και την απαγόρευση των διακρίσεων κατά μειονοτήτων. Η αναγνώριση της ταυτότητας αποτελεί την πρώτη αρχή της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Με το κοινωνικό μέρισμα η Αριστερά υλοποιεί, όπως και με άλλα μέτρα, τη δεύτερή της δέσμευση. Ακόμη και στη δύσκολη κατάσταση που είμαστε, η ταξική αναδιανομή αποτελεί αδιαπραγμάτευτη αρχή. Μέλημα της Αριστεράς είναι η συνεχής μείωση της ανισότητας, το κλείσιμο της ψαλίδας μεταξύ πλουσίων και φτωχών, που έγινε χάσμα τα χρόνια της λιτότητας. Ενα τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 50% του παγκόσμιου πλούτου επιβεβαιώνοντας το σύνθημα «είμαστε το 99%» του κινήματος Occupy.
Αν κοιτάξουμε την περίπτωση της Ελλάδας, το Gini Coefficient, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος μέτρησης της ανισότητας, την κατατάσσει στη θέση 140 από 180 χώρες, ενώ στην Ε.Ε. στη θέση 21 από 28. Το Ιδρυμα Bertlesman, σε πρόσφατη έρευνα για την κοινωνική δικαιοσύνη στην Ευρωπαϊκή Ενωση, κατατάσσει την Ελλάδα τελευταία και γράφει: «Η αμέλεια των προηγούμενων κυβερνήσεων για μέτρα κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού άφησε τους πιο ευάλωτους απροετοίμαστους να αντιμετωπίσουν τα αποτελέσματα της κρίσης» (https://www.bertelsmann-stiftung.de/en/publications/publication/did/soci…).
Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο. Η διεθνής βιβλιογραφία αποδεικνύει ότι η ανισότητα πέρα από κοινωνικά άδικη είναι οικονομικά καταστροφική και υποσκάπτει την κοινωνική συνοχή. Το τεκμηρίωσαν ο Τομά Πικετί, ο Ρίτσαρντ Γουίλκινσον, αλλά και ο ΟΟΣΑ με εκθέσεις το 2014 και το 2016.
Η ιδέα της ισότητας είναι απλή: Καθένας μας μετράει για ένα και κανένας περισσότερο από ένα. Δεύτερον, καθένας μας είναι μοναδικός. Αλλά η μοναδικότητα του εαυτού δημιουργείται μέσα από τις σχέσεις με τους άλλους. Ο άλλος, που με την αναγνώρισή του συνεισφέρει στη δημιουργία της ταυτότητάς μου, είναι αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού. Η ισότητα είναι επομένως οντολογική, υπάρχει πριν από κάθε κοινωνικό συμβόλαιο και οικονομικό σύστημα. Η έγνοια για τον άλλον που συναντάμε σε εκατοντάδες καθημερινές πράξεις αγάπης αποτελεί πρωταρχική ανθρώπινη τάση.
Οταν έρχεται ο πένης, ο πρόσφυγας, ο καταδιωγμένος και μου λέει «σώσε με», «δώσε μου φαγητό και στέγη», η τάση για ισότητα δίνει την πρώτη απάντηση. Στις πράξεις των νησιωτών μας αναδεικνύεται το μέρος εκείνο της ύπαρξης που συνήθως επικαλύπτεται από την καπιταλιστική ορμή του προσωπικού συμφέροντος.
Εγκλήματα κατά του κοινωνικού συνόλου
Η ισότητα αποτελεί το αξιακό θεμέλιο της Αριστεράς. Η Δεξιά, αντίθετα, είναι με την ανισότητα. Αλλά η ανισότητα προσβάλλει την ανθρώπινη προδιάθεση και πρέπει να δικαιολογηθεί. Ετσι έχουμε τα επιχειρήματα ότι η ανισότητα είναι φυσικό φαινόμενο ή ότι συμφέρει τους φτωχούς γιατί ο πλούτος διαχέεται προς τα κάτω ή ότι η φτώχεια οφείλεται στην τεμπελιά και την έλλειψη ικανοτήτων. Αποτελούν όλα αποτέλεσμα άγνοιας, αλλά και συναισθηματικής σκληρότητας.
Οι ανισότητες δεν είναι ούτε φυσικές ούτε αφύσικες, αλλά απόρροια της κοινωνικής ιεραρχίας και των ιστορικών αδικιών, όπως φάνηκε στη συζήτηση για τους «φορολογικούς παραδείσους». Η μόνη χρησιμότητά τους είναι το ξέπλυμα παράνομου χρήματος και η φοροαποφυγή, δηλαδή η αύξηση των ανισοτήτων.
Δεν τελειώνει το θέμα επειδή η φοροαποφυγή είναι «νόμιμη». Αυτοί που στέλνουν τα κέρδη τους αφορολόγητα στους «παραδείσους» αφαιρούν από τον λαό που εκμεταλλεύτηκαν και το κράτος, τις υπηρεσίες του οποίου χρησιμοποίησαν, τη δυνατότητα πιο δίκαιης ζωής. Ενας λόγος που δεν χτίζονται σχολεία και νοσοκομεία, που μειώνονται οι συντάξεις και τα κοινωνικά επιδόματα, είναι ότι ο πλούτος δεν φορολογείται. Σύμφωνα με υπολογισμούς, οκτώ με έντεκα τρισεκατομμύρια δολάρια έχουν «παρκάρει» σε υπεράκτιες εταιρείες και πολλά δισεκατομμύρια φόροι διαφεύγουν ετησίως. Το τεράστιο μέγεθος μετατρέπει την ποσότητα σε ποιότητα, το ηθικά μεμπτό σε κλοπή.
Η έννοια των «εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας» δημιουργήθηκε στη δίκη των ναζί στη Νυρεμβέργη, που απέρριψε την άποψη ότι αρκεί η τήρηση του νόμου –κάτι που έκαναν οι κατηγορούμενοι– ενώ η ηθική δεν έχει σημασία. Η κίνηση από το ηθικά και κοινωνικά απαράδεκτο στο νομικά απαγορευμένο αποτελεί το κυριότερο χαρακτηριστικό του σύγχρονου Δικαίου. Ετσι φτιάχτηκαν τα δικαιώματα του ανθρώπου. Το τερατωδώς ανήθικο γίνεται εν καιρώ παράνομο. Εφτασε, λοιπόν, η στιγμή για να χαρακτηρίσουμε την παραδεισένια φοροαποφυγή «έγκλημα κατά του κοινωνικού συνόλου».
Το κοινωνικό μέρισμα δεν είναι λοιπόν φιλανθρωπία ή μπουναμάς, αλλά αναδιανεμητικό μέτρο για την ελάφρυνση των πολλών, επιβεβλημένο από την ηθική της Αριστεράς. Για τους άλλους, δημόσια αρετή δεν είναι παρά το προσωπικό τους συμφέρον.
*Άρθρο του Κώστα Δουζίνα στην Εφημερίδα των Συντακτών. Δημοσιεύτηκε στις 27 Νοεμβρίου 2017.
