Λέγαμε το Σάββατο ότι τα ρατσιστικά επιχειρήματα περί μεταναστών και «επαναπατρισμού» της κυριαρχίας των οπαδών του Brexit, αλλά και η τρομοκράτηση των πολιτών από τις ελίτ του «Remain» δείχνουν μια δραματική έκπτωση του πολιτικού λόγου και την αποτυχία της ιδέας της Ευρώπης.
Οπως είπε ο Γκάντι όταν ρωτήθηκε τι γνώμη έχει για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, «θα είχε υπάρξει μια καλή ιδέα».
Ολες οι μεγάλες ιδέες της νεωτερικότητας, όπως το έθνος, ο σοσιαλισμός, τα ανθρώπινα δικαιώματα, ξεκίνησαν από διανοούμενους αλλά υιοθετήθηκαν από τους λαούς και ενέπνευσαν μεγάλους αγώνες.
Με την Ευρωπαϊκή Ενωση αυτό δεν έχει συμβεί. Οι ελίτ εξευρωπαΐστηκαν αλλά οι λαοί δεν ακολούθησαν.
Οι βιομήχανοι, οι τραπεζίτες, οι εργατοπατέρες και τα στελέχη των think tanks έχουν τις Βρυξέλλες σαν δεύτερη πατρίδα.
Αλλά για τον Νίκο από τον Δρυό και τον Nick από τη Δρέσδη, για τη Μαρία από την Κοκκινιά και τη Mary από το Κόβεντρι, οι Βρυξέλλες είναι το κέντρο μιας απόμακρης και τρομακτικής εξουσίας.
Οταν η Ευρώπη ήταν ακόμη σοσιαλδημοκρατική στις δεκαετίες των ’70 και ’80 έβαζε κάποιους φραγμούς στις καπιταλιστικές ακρότητες της Θάτσερ και αργότερα του Μπλερ.
Αλλά από τη δεκαετία του ’90 και μετά, οι ευρωπαϊκές και εθνικές ελίτ υιοθέτησαν τις πιο ακραίες νεοφιλελεύθερες συνταγές.
Οταν οι θέσεις εργασίας έφυγαν μαζικά από την Ευρώπη δημιουργώντας συστημική και μόνιμη ανεργία, όταν οι μισθοί και οι προστασία της εργασίας καταστράφηκαν στο όνομα της ανταγωνιστικότητας, η λαϊκή δυσαρέσκεια στράφηκε δικαιολογημένα εναντίον της Ε.Ε.
Η πλειοψηφία των ψηφοφόρων του Brexit είναι ακριβώς τα θύματα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης: οι άνεργοι, τα εκατομμύρια που εργάζονται με κατώτατο μισθό ή με συμβάσεις «μηδέν ωρών» (δουλεύουν για όσες ώρες τους έχει ανάγκη ο εργοδότης) και πληρώνουν ώς και το 60% του πενιχρού εισοδήματός τους στο νοίκι.
Και να προσθέσουμε εδώ ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, που θεωρητικά πρέπει να προστατεύει τα κοινωνικά δικαιώματα, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της επίθεσης στο κοινωνικό κράτος.
Επέτρεψε σε εταιρείες να προσλαμβάνουν εργάτες σε μια χώρα με χαμηλούς μισθούς και προστασία και να τους πηγαίνουν σε άλλες χώρες υπονομεύοντας και εκεί τα εργασιακά δικαιώματα.
Αλλά για πρόσφυγες και μετανάστες η Ευρώπη είναι «φρούριο».
Στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό, ενώ το κεφάλαιο κυκλοφορεί ελεύθερα, μπαίνουν συνεχώς περιορισμοί στην κίνηση των ανθρώπων.
Η λογική της ξενοφοβίας είναι πολιτική, όχι οικονομική. Οικονομικά, οι «παράτυποι» μετανάστες είναι χρήσιμοι δημογραφικά και κρατάνε τους μισθούς χαμηλά.
Ετσι, σύλλογοι βιομηχάνων τούς έχουν υποστηρίξει, ο Θαπατέρο έδωσε αμνηστία σε 700.000 οικονομικούς μετανάστες το 2004, ο Μπλερ επέτρεψε στους Ανατολικο-Ευρωπαίους να έρθουν στη Βρετανία χωρίς περιορισμούς και βέβαια η Μέρκελ προσκάλεσε τους πρόσφυγες.
Για να μετατραπεί η δικαιολογημένη ανησυχία των εργαζόμενων για δουλειά και αξιοπρεπή ζωή σε ρατσισμό χρειάζεται πολιτική παρέμβαση.
Αυτό κάνουν οι δεξιοί προπαγανδιστές του Brexit αλλά και οι δικοί μας στη συζήτηση για τους πρόσφυγες.
Η ξενοφοβία είναι το τελευταίο αποκούμπι της Δεξιάς, που κατέστρεψε με τις πολιτικές της αυτούς που υποστηρίζει, υποτίθεται, με τη ρητορική της.
Brexit, Ευρώπη, Ελλάδα
Τι θα σημάνει ένα Brexit για την Ευρώπη και την Ελλάδα; Ο Γιούνκερ, ο Σόιμπλε και ο Σουλτς θα ζητήσουν ταχύτερη κίνηση προς την οικονομική ολοκλήρωση και την πολιτική ένωση.
Θα είναι απελπισμένη και καταδικασμένη προσπάθεια διακοπής μιας μακρόχρονης ιστορικής κίνησης.
Κανένας δεν μπορούσε να προβλέψει στην αρχή του 1989 ότι λίγους μήνες αργότερα θα έπεφτε το Τείχος του Βερολίνου και θα κατέρρεε ο κομμουνισμός ή τον Αύγουστο του 2008 ότι τον επόμενο μήνα θα έσκαγε η χρηματοπιστωτική φούσκα.
Σταδιακά, η πολιτική οργάνωση του μεταφορντικού καπιταλισμού αρχίζει να συντονίζεται με τη λογική των οριζόντιων κοινωνικών δικτυώσεων.
Οργανισμοί απομακρυσμένοι από τον τοπικό χώρο, με υπερτροφικά και συγκεντρωτικά διευθυντήρια -όπως η Ε.Ε. και η Κίνα- είναι απομεινάρια ενός ξεπερασμένου τρόπου κοινωνικής αναπαραγωγής.
Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, οι ευρωσκεπτικιστές θα θεωρήσουν ότι ήρθε η στιγμή τους.
Πιθανόν να έχουμε δημοψηφίσματα εξόδου σε παραδοσιακές ευρωσκεπτικιστικές χώρες όπως η Δανία και η Ολλανδία.
Ταυτόχρονα θα υπάρξει άνοδος της Ακροδεξιάς στη Γαλλία, την Ιταλία και την Αυστρία, ενώ πολλά κράτη θα χρησιμοποιήσουν το προηγούμενο του Κάμερον για να διαπραγματευτούν εξαιρέσεις από δεσμεύσεις τους.
Ετσι, η διαδικασία θεσμικού ξηλώματος και πολιτικής παρακμής της Ε.Ε., που άρχισε με την οικονομική κρίση, επιταχύνθηκε με τους αντιδημοκρατικούς εκβιασμούς προς την Ελλάδα και γιγαντώθηκε με τις προσφυγικές ροές, θα κορυφωθεί.
Προτεραιότητα της Ε.Ε. θα είναι η αποτροπή συνολικής κατάρρευσης και οι διαπραγματεύσεις με τη Βρετανία.
Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι το ευρωπαϊκό διευθυντήριο δεν θα θέλει νέα δράματα με την Ελλάδα, που θα επιδεινώνουν ένα ήδη δηλητηριασμένο κλίμα.
Στο κάδρο της γενικής αποσύνθεσης, η διαπραγματευτική θέση της «μικρής» Ελλάδας θα αναβαθμιστεί.
Χωρίς πρωτοβουλίες που να ανατρέπουν τις τρέχουσες πολιτικές, θα προχωρήσουμε σε πρώτη φάση, υποθέτω, σε μια Ε.Ε. τριών ταχυτήτων, με έναν σκληρό πυρήνα γύρω από τη Γερμανία, τα μετακομμουνιστικά κράτη (Βαλκάνιοι, Βαλτικοί και Βίζεγκραντ) δορυφόρους του κέντρου και τη Μεσόγειο σε τροχιά σχετικής ανεξαρτησίας.
Μετά άγνωστο. Βρισκόμαστε πιθανόν στην αρχή ενός νέου 1989.
Αριστερά και Ευρώπη
Πρέπει να αντισταθούμε λοιπόν στο δίλημμα Ναι ή Οχι στην Ευρώπη, λέγοντας Ναι σε μια άλλη Ευρώπη.
Πρέπει να μάθουμε από τις αποτυχίες μας για να αρχίσουμε από την αρχή.
Πρώτη αποτυχία, η έλλειψη ενός ευρωπαϊκού δήμου. Δεν δημιουργήθηκε συνείδηση ότι ανήκουμε σε έναν κοινό πολιτισμικό, πολιτικό και οικονομικό χώρο.
Δεύτερο και στενά συνδεδεμένο με το πρώτο είναι το ευφημιστικό «δημοκρατικό έλλειμμα», στην πραγματικότητα η σχεδόν πλήρης απουσία δημοκρατίας στην Ε.Ε., που ο νεοφιλελευθερισμός προσπαθεί να συνταγματοποιήσει.
Τη λέξη «δημοψήφισμα» την αποφεύγουν όπως ο διάβολος το λιβάνι στους διαδρόμους των Βρυξελλών.
Οποτε οι ευρωπαϊκοί λαοί κλήθηκαν να ψηφίσουν απέρριψαν αποφασιστικά την «ευρωπαϊκή» θέση.
Η απονομιμοποίηση του ευρωπαϊκού ηγεμονικού σχεδίου δημιουργεί μια ιστορική ευκαιρία για μια μεγάλη θεσμική διαβούλευση με έμφαση στο βάθεμα της δημοκρατίας, την αναγνώριση της πολιτισμικής διαφορετικότητας και της τοπικότητας.
Οι πανικόβλητες κυρίαρχες δυνάμεις δεν ενδιαφέρονται.
Πέφτει η ευθύνη στην ελληνική Αριστερά, με τη θεσμική νεότητα και την απαραίτητη «αυθάδειά» της, να προτείνει μια σειρά από μεγάλες θεσμικές μεταρρυθμίσεις και δημοκρατικές αλλαγές που θα μπορέσουν να εμπνεύσουν τους ευρωπαϊκούς λαούς.
Κύριο χαρακτηριστικό της πρέπει να είναι η επαναπολιτικοποίηση της πολιτικής και η άμεση συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πρέπει να συνδυαστεί με ένα νέο ευρωπαϊκό συμβόλαιο για την εργασία και την αναγνώριση της πολιτισμικής διαφοράς.
Εάν πρωτοβουλίες της Ε.Ε. οδηγήσουν σε σημαντικές βελτιώσεις στο βιοτικό επίπεδο, τότε το ενδιαφέρον και η συμμετοχή του κόσμου θα μεγαλώσουν.
Είναι δυνατές τέτοιες πρωτοβουλίες σ’ ένα τόσο εχθρικό περιβάλλον;
Δύσκολο, μια και θα χρειαστεί νέα συντακτική συνέλευση πολιτών, κινημάτων και κομμάτων πέρα από τα υπάρχοντα.
Αλλά χωρίς ριζική αλλαγή, το μέλλον της Ευρώπης φαίνεται ζοφερό.
*Άρθρο του Κώστα Δουζίνα. Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 21 Ιουνίου 2016.
