Έφτασα στο Λονδίνο την περασμένη Παρασκευή για να συναντήσω Βρετανούς πολιτικούς και να κάνω τα μαθήματά μου. Την Πέμπτη είχε εκδοθεί η απόφαση του Ανώτερου Δικαστηρίου για το Brexit.
Οι τίτλοι των δεξιών εφημερίδων θα σόκαραν τους «σεμνούς» Ελληνες πολιτικούς και σχολιαστές που καταδίκασαν με τον πιο έντονο τρόπο τη μετριοπαθή κριτική της απόφασης του δικού μας Συμβουλίου της Επικρατείας.
Η Daily Mail, εφημερίδα με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στο διαδίκτυο, δημοσίευσε στην πρώτη σελίδα τις φωτογραφίες των τριών δικαστών που αποφάσισαν κατά της κυβέρνησης.
Ο καθένας είχε μια λεζάντα: Ο ξιφομάχος, λέξη που σημαίνει και κλεπταποδόχος, ο φίλος του Μπλερ και ο ευρώφιλος – σαφής αναφορά στο «παιδόφιλος». Κάτω από τις φωτογραφίες, τεράστιος τίτλος: ΕΧΘΡΟΙ ΤΟΥ ΛΑΟΥ. Η Sun, η μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα, έγραφε: ΠΟΙΟΙ ΝΟΜΙΖΕΤΕ ΟΤΙ ΕΙΣΤΕ. Τέλος, η σοβαρή Daily Telegraph: ΔΙΚΑΣΤΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΛΑΟΥ.
Δεν φαντάζομαι κανένας από τους δικούς μας όψιμους υποστηρικτές του κράτους δικαίου να πιστεύει ότι η Βρετανία, μητέρα του κοινοβουλευτισμού και της ελευθερίας του Τύπου, πάσχει από έλλειψη δημοκρατίας και σεβασμού προς τους δικαστές.
Το Λονδίνο δεν είχε την υστερική αντίδραση της δικιάς μας αντιπολίτευσης. Η ώριμη δημοκρατία απαντάει με ηρεμία στο λατινικό ρητό «Quis custodiet ipsos custodes?» (ποιος θα κρίνει/φρουρήσει τους κριτές/φρουρούς;): αυτό είναι δουλειά της συζήτησης, της κριτικής, ακόμη και καταγγελίας των δικαστικών αποφάσεων. Δικαστές που δεν εκβιάζονται δεν φοβούνται τις επιθέσεις.
Αλλά ας εξηγήσουμε τη βρετανική απόφαση. Η κυβέρνηση είχε ανακοινώσει ότι θα ενεργοποιήσει τη διαδικασία του άρθρου 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας για έξοδο από την Ε.Ε. χωρίς την έγκριση του κοινοβουλίου, μια και η λαϊκή βούληση είχε εκφραστεί στο δημοψήφισμα.
Οσοι προσέφυγαν στο Ανώτερο Δικαστήριο ζητούσαν να μην ξεκινήσει η διαδικασία του διαζυγίου πριν από τη συζήτηση στη Βουλή.
Η κυριαρχία της Βουλής αποτελεί το θεμέλιο του άγραφου βρετανικού Συντάγματος. Εχουμε λοιπόν σύγκρουση μεταξύ της βούλησης του λαού και της κυριαρχίας του κοινοβουλίου.
Ακολουθώντας δεδικασμένα που πάνε πίσω μέχρι το 1707, το Δικαστήριο αποφάσισε ότι μετά τον λαό πρέπει να μιλήσουν και οι αντιπρόσωποί του – όχι όμως για να ανατρέψουν τη λαϊκή ετυμηγορία.
Η ήττα της βρετανικής κυβέρνησης ήταν ασύγκριτα πιο οδυνηρή και για πολύ πιο σημαντικό θέμα απ’ αυτήν της ελληνικής. Ελπίζει βέβαια η κ. Μέι να ανατρέψει την απόφαση στο Ανώτατο Δικαστήριο τον Δεκέμβριο.
Η λεπτομερής και πλήρης αιτιολόγηση της απόφασης -111 παράγραφοι που γράφτηκαν σε δύο βδομάδες- και η σύνθεση του Δικαστηρίου με τους δύο πιο σημαντικούς Βρετανούς δικαστές δεν αφήνουν πολλά περιθώρια.
Η ανοχή της επίθεσης στους πρωτοβάθμιους δικαστές γίνεται ακόμη πιο χτυπητή εν όψει της αναιρετικής διαδικασίας. Εξωτερική πίεση; Δεν μπορώ να φανταστώ ισχυρότερη. Αλλά υπάρχει εμπιστοσύνη στους δικαστές. Μπορούμε να πούμε το ίδιο στην Ελλάδα;
ΣτΕ, ΕΣΡ και ανομία
Ας γυρίσουμε στην απόφαση του ΣτΕ. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες, το άρθρο του νόμου για τη διενέργεια του διαγωνισμού για τις άδειες κρίθηκε αντισυνταγματικό. Δεν ξέρουμε τον λόγο ή τη δικαστική κρίση για τον υπόλοιπο νόμο.
Το σκεπτικό της απόφασης, που θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό τις επιπτώσεις της, δεν «καθαρογράφεται» αλλά γράφεται αυτή τη στιγμή.
Οπως και το αγγλικό δικαστήριο πρέπει να αποτυπώσει τις απόψεις των αντιδίκων και να λάβει σοβαρά υπ’ όψιν τα επιχειρήματα της κυβέρνησης.
Οπως υποστήριξα σε προηγούμενο άρθρο, η αντισυνταγματικότητα ενός νόμου δεν συνάγεται από το γράμμα του Συντάγματος (http://www.efsyn.gr/arthro/politikoi-filosofoi-kai-dikastes).
Στις περισσότερες αντιδικίες δεν υπάρχει μία σωστή απάντηση που βρίσκεται κρυμμένη στη σχετική διάταξη και περιμένει την αποκάλυψή της.
Αντίθετα, ο δικαστής πρέπει να κατασκευάσει την απάντηση χρησιμοποιώντας μια γενική πολιτική θεωρία για το πώς (πρέπει να) λειτουργεί η δημοκρατική κοινωνία.
Η ανάγκη φιλοσοφικο-πολιτικής θεώρησης είναι ακόμη πιο έντονη όταν η αντιδικία είναι απόρροια της ύπαρξης αντικρουόμενων αλλά εξίσου ισχυρών διατάξεων ή υποχρεώσεων. Τέτοια είναι και η βρετανική και η ελληνική υπόθεση.
Ας θυμίσω λοιπόν τα νομικά επιχειρήματα υπέρ της συνταγματικότητας του νόμου Παππά. Το ΣτΕ είχε κρίνει το 2010 ότι η συνέχιση της έλλειψης αδειοδότησης των τηλεοπτικών σταθμών είναι αντισυνταγματική. Εντούτοις, εφόσον το Σύνταγμα αναθέτει την αδειοδότηση στο ΕΣΡ, η ανυπαρξία του ματαιώνει επ’ άπειρον τη συνταγματική επιταγή.
Η Βουλή έκανε επανειλημμένες προσπάθειες να στελεχώσει το Συμβούλιο. Αύξησε τον αριθμό των μελών από 7 σε 9, αποδεχόμενη αίτημα της αντιπολίτευσης.
Ο πρόεδρος Βούτσης τροποποίησε την προτεινόμενη σύνθεση επανειλημμένα για να ικανοποιήσει επιφυλάξεις. Η κυβέρνηση είναι συνταγματικά υποχρεωμένη να εξασφαλίσει ότι σημαντικές κρατικές λειτουργίες δεν διακόπτονται αλλά ασκούνται κανονικά.
Οταν λοιπόν οι προσπάθειες σύστασης του ΕΣΡ απέτυχαν, ανέθεσε στον υπουργό μία από τις πολλές και ανεκπλήρωτες αρμοδιότητές του: να οργανώσει την πρώτη φορά μόνο τον διαγωνισμό για την αδειοδότηση των καναλιών.
Συνέχισε παράλληλα ο πρόεδρος της Βουλής την προσπάθεια επανασύστασης του ΕΣΡ. Σε πέντε Διασκέψεις Προέδρων (σήμερα η έκτη), συζητήσαμε τρεις διαφορετικούς καταλόγους μελών.
Και τις τρεις φορές, η αντιπολίτευση δήλωσε ότι η προτεινόμενη σύνθεση αποτελούσε βάση για συζήτηση αλλά, μετά την εκλογή Μητσοτάκη, τις απέρριψε «μέχρι να καταργηθεί ο νόμος Παππά».
Την περασμένη Δευτέρα, ο πρόεδρος πρότεινε νέα σύνθεση και δέχτηκε αίτημα της αντιπολίτευσης να αλλάξει τον προτεινόμενο αντιπρόεδρο.
Δεκαέξι βουλευτές αποδέχτηκαν την πρόταση αλλά δεν αρκούσαν για τα 4/5. Η πλειοψηφία έχει κάνει ξανά και ξανά ό,τι της ζητήθηκε για να επιτευχθεί η συναίνεση που απαιτεί το Σύνταγμα.
Η Νέα Δημοκρατία εντούτοις επιμένει στο βέτο παρά την κατάργηση της επίδικης διάταξης του νόμου. Είναι δικαίωμά της βέβαια να καταργήσει τον νόμο αν εκλεγεί. Αλλά το να απαγορεύει τη σύσταση του ΕΣΡ χρησιμοποιώντας τη σύμπτωση ότι απαιτείται η συμφωνία της για να επιτευχθούν τα 4/5 αποτελεί ακραία ανομία.
Τι θα έλεγαν ο κόσμος και οι δικαστές αν η αντιπολίτευση μπλόκαρε το ΕΣΡ μέχρι να καταργηθεί ένας νόμος, π.χ. για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, με τον οποίο διαφωνεί; Θα μιλούσαν όλοι για συνταγματικό εκβιασμό και πραξικόπημα.
Το ίδιο ισχύει και τώρα. Δεν υπάρχει καμία σχέση μεταξύ του νόμου Παππά, το αμφιλεγόμενο τμήμα του οποίου καταργήθηκε την Πέμπτη, και της στελέχωσης του ΕΣΡ που απαιτείται για την εκτέλεση των πολλών και σημαντικών αρμοδιοτήτων του, μία μόνο εκ των οποίων είναι η συνταγματικά επιβαλλόμενη τηλεοπτική αδειοδότηση. Ας το λάβουν υπ’ όψιν πολιτικοί και δικαστές.
Κανένας δεν είπε στην Ελλάδα ότι οι δικαστές είναι εχθροί του λαού. Αλλά για να είναι σεβαστή η δικαστική εξουσία, πρέπει να αντιλαμβάνεται ότι οι κριτές κρίνονται και η κατάργηση εκφράσεων της λαϊκής κυριαρχίας νομιμοποιείται μόνο όταν είναι προφανώς αντισυνταγματικές.
Στην Ελλάδα, θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία που εκφράζεται στις εκλογές και τα δημοψηφίσματα. Ο νόμος Παππά δεν ήταν προφανώς αντισυνταγματικός αλλά κρίθηκε έτσι. Σεβαστό.
Η μόνιμη ματαίωση της σύστασης του ΕΣΡ είναι προφανέστατα τέτοια. Περιμένουμε οι Ελληνες δικαστές να δείξουν την ευαισθησία των Βρετανών συναδέλφων τους.
*Λατινικό ρητό που σημαίνει «Ποιος θα φρουρήσει τους φρουρούς;»
*Άρθρο του Κώστα Δουζίνα. Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 09 Νοεμβρίου 2016.
