Στον δρόμο για το Forum των Δελφών, το «Νταβός του Νότου», σκεφτόμουν το σοκ που αισθάνθηκα από την αντι-αριστερή υστερία όταν εισήλθα στην πολιτική το 2015: ένας συνδυασμός νιτσεϊκής ressentiment και βαθιού τραύματος της πολιτικής ελίτ για την απώλεια των κληρονομικών δικαιωμάτων της οδηγούσε σε ακραίες επιθέσεις στους sans culottes που «εισέβαλαν» στο σπίτι, το ιερό, το γήπεδό τους.
Θυμήθηκα ότι πρόσφατα στο Νταβός, το original, κυριάρχησε η παρέμβαση του Ολλανδού ιστορικού Rutger Bregman: «Σχεδόν κανένας δεν μιλάει για το πραγματικό πρόβλημα της φοροαποφυγής και της ανισότητας… Είναι σαν να είμαστε σε συνέδριο πυροσβεστών και κανένας να μη μιλάει για νερό». Στη μάζωξη των great and good της Ελλάδας αποφάσισα να μιλήσω για την καταστροφική φωτιά και το πυροσβεστικό νερό σε τρία μέρη: οι ανισότητες σκοτώνουν, η χώρα πεθαίνει (δημογραφικά), το πληγωμένο μεγαλείο.
- 1 Η Oxfam γράφει στην έκθεση του 2017 ότι οι 8 πλουσιότεροι άνθρωποι έχουν τον ίδιο πλούτο με το φτωχότερο μισό του παγκόσμιου πληθυσμού, 3,7 δισ. ανθρώπους. Στην έκθεση του 2018 προσθέτει ότι το 82% του πλούτου που δημιουργήθηκε το 2017 πήγε στο 1% του πληθυσμού. Ο Thomas Piketty στο σημαντικό έργο του «Το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα» εξηγεί ότι οι ανισότητες πλούτου αυξάνονται όταν το ποσοστό κέρδους είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό οικονομικής μεγέθυνσης, κάτι που χαρακτηρίζει σταθερά τη διεθνή οικονομία σήμερα. Ταυτόχρονα μάθαμε ότι ο κρυμμένος πλούτος στους φορολογικούς παραδείσους είναι περίπου 1% του πλανητικού ΑΕΠ.
Οι ανισότητες είναι καταστροφικές ηθικά, πολιτικά αλλά και οικονομικά. Η αναδιανομή του εισοδήματος εις βάρος των μισθωτών και η στασιμότητα των λαϊκών εισοδημάτων μετά το 1989 οδήγησε στον υπερδανεισμό των λαϊκών νοικοκυριών και τη «φούσκα» του χρηματιστηρίου, που όταν έσκασε προκάλεσε τη χρηματοπιστωτική κρίση. Η δομική αντίφαση του παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελευθερισμού σημαίνει ότι οι ανοιχτές αγορές, σύνορα και εμπόριο οδηγούν αδήριτα σε ανεργία και ανισότητες.
Το πείραμα απέτυχε για τους πολλούς, αλλά πλούτισε τους λίγους. Σταδιακά και χαμηλόφωνα εγκαταλείπεται από τους εφευρέτες του. Αλλά στην Ελλάδα κάποιοι θέλουν να διατηρήσουν τα μνημόνια μετά θάνατον… συνταγματοποιώντας τα. Πολιτικά υπάρχει βαθιά αντίφαση μεταξύ της δημοκρατίας, που αναγνωρίζει την πολιτική ισότητα, και της τεράστιας οικονομικής ανισότητας του ύστερου καπιταλισμού. Οι διευρυνόμενες ανισότητες πλούτου και εισοδήματος απειλούν τη δημοκρατία και γίνονται το θερμοκήπιο ακροδεξιών, ξενοφοβικών και ρατσιστικών ιδεών.
Στην Ελλάδα τα εισοδήματα του πλουσιότερου 20% είναι 6,6 φορές μεγαλύτερα από εκείνα του φτωχότερου 20%. Το φτωχότερο 25% του πληθυσμού κατέχει μόλις το 8,9% του ΑΕΠ, ενώ το πλουσιότερο 25% κατέχει το 47,2% του συνολικού εισοδήματος. Οι πλούσιοι ξοδεύουν πέντε φορές περισσότερα από τους φτωχούς για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Στην έκθεση του Ινστιτούτου Bertelsmann για την κοινωνική δικαιοσύνη στην Ευρωπαϊκή Ενωση το 2017, που εξετάζει τη φτώχεια, την εκπαίδευση, την αγορά εργασίας, την υγεία και τη δικαιοσύνη, η Ελλάδα είναι τελευταία.
Το 35,6% του πληθυσμού κινδυνεύει από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό και ο κίνδυνος είναι πολύ μεγαλύτερος για τα παιδιά και τους νέους. Κατακτήσαμε το ευρωπαϊκό ρεκόρ στις κοινωνικές ανισότητες αλλά το είχαμε και το 2007, όταν το ΑΕΠ ήταν πολύ μεγαλύτερο. Η πολιτική και οικονομική ελίτ και οι πολιτικές της απέτυχαν διαχρονικά. Και όμως στους Δελφούς το όραμά τους για το αύριο ήταν η επιστροφή στο συνηθισμένο, business as usual. Δεν μπορούμε να τους εμπιστευτούμε το μέλλον.
Χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό κράτος σε συνθήκες δημοσιονομικής στενότητας. Φανταστείτε μια απεργία των χρηματιστών ή των ασφαλιστών και μια άλλη των νοσοκόμων ή των σκουπιδιάρηδων. Ποια θα σταματήσει τη ζωή της πόλης; Ενα μεγάλο μέρος των πετυχημένων πετυχαίνει στις πλάτες των άλλων, τους οποίους συνήθως περιφρονούν. Τις μεγαλύτερες παροχές λαμβάνουν όσοι είναι στην κορυφή της πυραμίδας. Αλλά δεν αναγνωρίζουν την εξάρτησή τους από τις νοσοκόμες, τους δασκάλους, τους πυροσβέστες, τις καθαρίστριες. Η παραγωγικότητά τους εξαρτάται από την υποαμειβόμενη δουλειά όλων αυτών, χωρίς τους οποίους μια πόλη δεν μπορεί να λειτουργήσει. Αυτή η αντεστραμμένη άποψη της κοινωνικής προσφοράς πρέπει να ανατραπεί.
Για το νέο κοινωνικό κράτος ο δημόσιος πλούτος και τα κοινά γίνονται βασικές παραγωγικές δυνάμεις. Τα κοινωνικά δικαιώματα δεν είναι απλώς δίχτυ προστασίας και φιλανθρωπία για τους αναξιοπαθούντες, αλλά ο βασικός τρόπος μείωσης των ανισοτήτων και σταδιακής μετάβασης από τον άπληστο καπιταλισμό στον δημοκρατικό σοσιαλισμό του 21ου αιώνα.
Χρειαζόμαστε αναδιοργάνωση του κοινωνικού χρόνου, ανατροπή του αξιακού συστήματος το οποίο απαξιώνει την εργασία συναισθηματικής υποστήριξης και φροντίδας που δεν στοχεύει στην αύξηση του ατομικού κέρδους, εφαρμογή ολοκληρωμένων πολιτικών για την εξισορρόπηση επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Χρειαζόμαστε μετασχηματισμό του πρότυπου του αυτοσυντηρούμενου άντρα-κουβαλητή προς πολιτικές που αναγνωρίζουν τη φροντίδα ως οικονομικό μέγεθος και ως στοιχείο κοινωνικής και προσωπικής ευημερίας και την προσμετρούν στο ΑΕΠ. - Το ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων είναι και θα παραμείνει αρνητικό. Το 2050 ο πληθυσμός της χώρας υπολογίζεται ανάμεσα στα 10 εκατομμύρια στο καλό σενάριο και στα 8,3 εκατομμύρια στο πιο απαισιόδοξο. Ο μέσος όρος ηλικίας του πληθυσμού θα συνεχίσει να ανεβαίνει και η δημογραφική γήρανση δεν πρόκειται να ανακοπεί. Θα ζούμε περισσότερο (τα καλά νέα), αλλά η αναλογία μεταξύ του συνόλου και του ενεργού πληθυσμού θα είναι 7 προς 3 με τρομακτικές συνέπειες για το συνταξιοδοτικό, το υγειονομικό και το προνοιακό σύστημα.
Δεν μπορούμε πια να κρύβουμε το κεφάλι μας στην άμμο. Πρέπει να έχουμε ταχύτατη μείωση της ανεργίας των νέων, αύξηση των μισθών και μέτρα που θα διευκολύνουν τον επαναπατρισμό τμήματος των νέων Ελλήνων. Αλλά εφόσον η δημογραφική συρρίκνωση είναι μη αναστρέψιμη, χρειαζόμαστε μια ενεργή και συνεκτική μεταναστευτική πολιτική. Πρέπει να αποβλέπει στην πρόσκληση μεταναστών με ειδικότητες που λείπουν από την οικονομία, όπως κάνουν όλα τα μεγάλα κράτη. Πρέπει να σχεδιάσουμε την κοινωνική ενσωμάτωση μέρους των προσφύγων. Πρέπει να τους εξηγήσουμε ότι η ζωή σε μια ελληνική πόλη μπορεί να είναι καλύτερη από τη φαντασιακή όαση του κάθε Λεβερκούζεν. - Ολα τα κόμματα της αντιπολίτευσης είναι εναντίον της Συμφωνίας των Πρεσπών και έχουν επιδοθεί σε ένα πλειστηριασμό εθνικισμού. Τα αντιφατικά τους επιχειρήματα δίνουν μια εικόνα της παραμορφωτικής, αλλά κυρίαρχης ιδεολογίας της παλιάς πολιτικής τάξης.
Από τη μια μεριά, συνεχείς αναφορές στο μεγαλείο και τη δύναμη της χώρας, μια ψευδαίσθηση φαντασιακής ανωτερότητας. Από την άλλη, ο μικρός και αδύναμος γείτονας μας επιβουλεύεται, ο αλυτρωτισμός του αποτελεί θανάσιμο κίνδυνο. Ετσι η φαντασίωση της ανωτερότητας συντροφεύεται από την ιδεολογία της κατατρεγμένης και φτωχής πατρίδας που εποφθαλμιούν και υποσκάπτουν μικροί και μεγάλοι. Στους αναλυτές επικρατεί ο γεωπολιτικός εθνοκεντρισμός και μεγαλοϊδεατισμός, η εθνική στρατηγική της ισχύος και της πυγμής ενός κράτους-οχυρού.
Δημιουργούμε έναν νέο δημοκρατικό και διεθνιστικό πατριωτισμό με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο και τις σχέσεις καλής γειτονίας και συνανάπτυξης. Ενός πατριωτισμού που εκφράστηκε με τον καλύτερο τρόπο από την αλληλεγγύη την οποία έδειξαν οι συμπολίτες μας στους πρόσφυγες και πολιτικά από τις Πρέσπες που οδήγησαν σε μια ανεπανάληπτη αναβάθμιση της θέσης της Ελλάδας στα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Οι Πρέσπες δημιουργούν το πρότυπο για επίλυση μακροχρόνιων και δύσκολων διενέξεων με βάση την αρχή του σεβασμού της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του άλλου. Η Ελλάδα, από στόχος άδικων επιθέσεων και υποτίμησης, έγινε εκφραστής και θεματοφύλακας των ηθικών, πολιτικών και φιλοσοφικών αξιών που έφτιαξαν την «ιδέα της Ευρώπης». Χάσαμε μέρος του υλικού, αλλά αποκτήσαμε σημαντικό συμβολικό κεφάλαιο. Αυτή είναι η Ελλάδα που αξίζουμε.
ΥΓ. Ο κ. Βενιζέλος και η κ. Διαμαντοπούλου απάντησαν με έντονο εκνευρισμό στην ομιλία μου. Αναρωτιέμαι πoιο επιχείρημα τους εκνεύρισε περισσότερο…
*Άρθρο του Κώστα Δουζίνα στην Εφημερίδα των Συντακτών. Δημοσιεύτηκε στις 4 Μαρτίου 2019.
